نقاشی لاكی در حقیقت از بطن نگارگری ایران بیرون آمد و میدان عمل وسیع تر و متنوعی را در اختیار نگارگران گذاشت. بیراه نیست كه با افول و انحطاط نگارگری و كتاب آرایی ایران ، نقاشی لاكی رونق بیشتری یافت. در این نوع نقاشی، نقاش می توانست زوایای دید دیگری را تجربه كند.
نقاشی لاكی با جلدسازی چرمی شروع شد و در طراحی روی چرم و كاغذ در آستر بدرقه از شبكه بندی با بریدگیهای توری مانند استفاده كردند. بعدها با استفاده از خمیر كاغذ و چسب (پاپیه ماشه) و قالبهای چوبین ، سطح شی مورد نظر را برای نقاشی زمینه سازی می كردند و در پایان ، سطح نقاشی شده را با پوسته ای ضخیم از مخلوط روغن بَزرَك ، سندروس و روغن جلا می پوشاندند و نقاشی جلوه ای چون نقاشی رنگ روغن پیدا می كرد.
از این نوع نقاشی در روی قلمدانها ، جلد كتابها ، قاب آیینه ها، رحل قرآنها، جعبه ی جواهرات، درهای منقوش و محكوك، قابهای تخته ای، كمانهای رزمی و تزئینی، ورقهای بازی بهره می گرفتند.
نخستین قلمدان نگاری به سال ۱۱۰۶هـ.ق و با رقم ” یا صاحب الزمان” از محمد زمان ، محفوظ در موزه ارمیتاژ سن پطرزبورگ شناخته شده است.
نقوشی كه در قلمدانها به كار می‌رفت سه نوع بود:
۱- نقوش گل و مرغ بر سطح رویی و یا دو جناح قلمدان كه با یك منظره طبیعی تركیب شده بود.
۲- نقوش گل و بته ای همراه با طوماریهای پیچكی و گیاهی با شاخه های شكوفان
۳- نقوش آمیخته با اسلیمیها و صحنه های تصویری با شیوه فرنگی سازی . این نوع قلمدان نگاری بیشتر از دو مورد یاد شده ، رواج داشت.
نقاشی لاكی در دوره قاجار از نظر كمی و كیفی تحولی درخور یافت. در حقیقت رونق نقاشی لاكی و مینایی در این دوره معلول انحطاط كتاب آرایی بود
هرچند شیوه نقاشی لاكی با محمد زمان و در دوره صفوی شروع شد و در دوره افشاریه و زندیه با آثار هنرمندانی چون علی اشرف، محمدهادی و محمد صادق ادامه پیدا كرد اما در دوره قاجاریه بود كه به شیوه ای پرتجمل و فاخر تبدیل شد.
عناصر تركیب دهنده ی آن قاعده مند گردید و تناسباتی موزون پیدا كرد و مردان و زنان جامه ی دوره قاجار بر تن كردند.
یكی از زیباترین آثار این دوره صندوقچه ی جواهرآلات با رقم میرزابابا در سال ۱۲۱۸هـ.ق است كه در آن نقش گل و مرغ بیش از پیش چشمگیر شده است.
نقش مایه های نقاشی لاكی در دوره قاجار پرمایه تر شد و در آن از بته های گلدار مكرر ، به خصوص گل سرخ، گل میخك صد پر ، سنبل ، شكوفه های میوه ، پرندگان و پروانه ها ، دسته گلهای مختلط ، گل زنبق، تركیب بندیهای ساده با نقوش سپری و ترنجی به كار رفت.
نقاشی لاكی در دوره قاجار از نظر كمی و كیفی تحولی درخور یافت. در حقیقت رونق نقاشی لاكی و مینایی در این دوره معلول انحطاط كتاب آرایی بود.
دردوره فتحعلیشاه هنرمندانی چون مهرعلی، میرزابابا، سیدمیرزا و عبدالله خان، قلم موی خود را دیگر در نگاره های كتابها به كار نگرفتند بلكه به جای آن در نقاشیهای لاكی و مینایی و رنگ روغن به كار بستند .
در این دوره شهرهای تهران، اصفهان و شیراز از مراكز تولید آثار نقاشی لاكی و مینایی بود. بر موضوعات این نوع نقاشی ، مضامینی چون صحنه های درباری، صحنه ی جنگ، صحنه های اساطیری و تاریخی و شكار و داوری اخروی و منظره پردازی و اناوع و اقسام گل و مرغ افزوده شد.
یكی از زیباترین جلدهای این دوره جلدی بود كه فتحعلیشاه ساخت آن را برای خمسه نظامی شاه طهماسبی سفارش داد و سید میرزا و محمدباقر آن را در سال ۱۲۴۵هـ.ق اجرا كردند.
از نقاشان مطرح این دوره نجفعلی و سه فرزندش محمد كاظم، جعفر و احمد و برادرش محمد اسماعیل بودند كه نقاشی لاكی نیمه دوم سده سیزدهم هجری را در اختیار خود داشتند و منوچهرخان، حاكم اصفهان از آنها حمایت می كرد.
در این زمان یك خانواده دیگر نیز در اصفهان در نقاشی لاكی شهرت داشت یعنی خانواده امامییها. نصرالله امامی و رضا امامی آثار لاكی زیبایی با مضمون گل و مرغ در قاب آیینه ها و قلمدانها و جعبه ها پدید آوردند.
در شیراز نیز هم زمان با آنها، آقابزرگ شیرازی به نقاشی لاكی اشتغال داشت و نامی صاحب شهرت در این نوع نقاشی خصوصا در چهره پردازی از رجال مشهور به صورت لاكی داشت.
دردوره ناصری نقاشی لاكی متحول شد و نقش مایه هایی چون شكوفه های فندق ، گوزنها و طوطیها، صحنه هایی از زندگی روستایی، دسته گلهای آزاد، پیكره هایی با جامه های آخرین مد اروپایی و مردان با ریش تراشیده ، زنان با دامنهای پرچین و حجیم و ماخوذ از اروپا وارد آن گردید.
ورود فراوان تصاویر اروپایی و نشریات فرنگی راه را برای اقتباس وسیع از نقش مایه های آن گشود و تكار یكنواخت تركیب بندیها و نقش مایه ها را به وجود آورد.
در این دوره توجه به شمایل نگاری امام علی (ع) و حسنین (ع) در نقاشیهای لاكی بیان كننده رویكردی جدید در نقاشی اسلامی بود.
نقاشی لاكی با طلیعه ی عصر جدید كه از دوره مشروطیت شروع شد رو به افول گذاشت تا اینك كاملا متروك گردید.
